Zatrudnienie dziecka wymaga więcej zgód

Osoba, która nie skończyła 15 lat, może pracować tylko w czterech branżach. Potrzebuje jednak do tego zgody rodzica i inspektora Państwowej Inspekcji Pracy. 

Niezaplanowany kompleksowo, a ograniczony jak dotychczas charakter nowelizacji przepisów prawa pracy dotyczących pracowników młodocianych, skutkuje aktualnym przyspieszeniem prac dostosowawczych. Całościowy zakres i kierunek zmian, w tym w zakresie aktów wykonawczych, nie jest jeszcze w pełni znany. Wiadomo jednak, że możliwość zatrudniania dzieci poniżej 15. roku życia – czyli tych nie mogących korzystać z praw pracowników młodocianych –  pozostanie aktualna przynajmniej w części.   

Kultura lub reklama

Art. 190 § 2 k.p., który zabrania zatrudnienia młodocianego poniżej 15. roku życia, jest dość nieścisły. Takie zatrudnienie jest bowiem możliwe na podstawie art. 304[5] § 1 k.p. Zgodnie z tym przepisem osoba młodsza niż 16-letnia może wykonywać pracę bądź inne zajęcia zarobkowe (czyli również w ramach umowy cywilnoprawnej) wyłącznie na rzecz podmiotu prowadzącego działalność kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową, jeżeli:

• uprzednią zgodę wyrazi w tym zakresie przedstawiciel lub opiekun ustawowy dziecka oraz
• właściwy inspektor Państwowej Inspekcji Pracy wyda zezwolenie, stwierdzające tym samym, że praca nie zagraża życiu, zdrowiu i rozwojowi oraz obowiązkowi szkolnemu młodej osoby.

Inspektor PIP nie podejmuje decyzji kierując się subiektywnym przekonaniem co do wpływu pracy / zajęć zarobkowych na dobro dziecka. W tym zakresie opiera się na:

• opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej oraz orzeczeniu lekarskim co do przeciwwskazań do wykonywania przez dziecko pracy / innych zajęć zarobkowych; oraz
• opinii dyrektora szkoły, do której osoba uczęszcza, co do możliwości łączenia pracy / zajęć zarobkowych z obowiązkami szkolnymi.

Co najmniej ograniczona zdolność

Wbrew brzmieniu art. 304[5] § 1 k.p., nie wszystkie osoby poniżej 16. roku życia mogą być stroną umów o pracę czy zarobkowych umów cywilnoprawnych. Tylko małoletni, który ukończył 13 lat – jako osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnych – może być stroną takich umów, które zawiera we własnym imieniu. Ich ważność zależy przy tym od zgody przedstawiciela ustawowego czy opiekuna (art. 15 oraz art. 17 k.c.).

Osoba, która nie ukończyła 13 lat, nie może podpisać żadnej umowy. Jedynie przedstawiciel ustawowy / opiekun jest uprawniony do zawarcia umowy o udział dziecka w aktywności kulturalnej, artystycznej, sportowej czy reklamowej. Tu również warunkiem jest uzyskanie zezwolenia inspektora PIP.

Rygorystyczne wymogi dla legalizacji pracy dzieci poniżej 15. roku życia są podyktowane koniecznością ich szczególnej ochrony. Jest to ważne szczególnie w dobie dynamicznie rozwijającego się świata i związanego z tym rynku pracy, gdzie atrakcyjne oferty pracy dla dzieci (np. w modellingu, reklamie, testowaniu gier lub bajek dla najmłodszych) mogą się okazać zabronione ze względu na zagrożenie rozwoju fizycznego lub psychicznego dziecka, czy też zbytnią kolizję z obowiązkiem szkolnym.

Umowa wadliwa, ale skuteczna

W przypadku zawarcia umowy o pracę przez małoletniego poniżej 15. roku życia wbrew ograniczeniom ustawowym lub bez spełnienia wszystkich przesłanek dla legalności pracy (np. bez zezwolenia PIP), taka umowa będzie wywoływać skutki prawne, mimo że będzie ona niezgodna z prawem. Oznacza to, że w imieniu małoletniego przedstawiciel ustawowy lub opiekun będzie mógł dochodzić odpowiedzialności i świadczeń od rzekomego pracodawcy – np. w przypadku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Taka zasada prawna została ukonstytuowana przez Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z 26 stycznia 1982 r. (V PZP 8/81).

Zamierzony brak harmonizacji  

W doktrynie prawa pracy pojawiają się głosy, że brak zsynchronizowania wieku dziecka dla potrzeb wykonywania działalności artystycznej określonego w art. 304[5] § 1 k.p. (16 lat) z obniżeniem wieku pracowników młodocianych (15 lat) jest celowe. Instytucje te nie są ze sobą powiązane, tym samym, nie wymagają uspójnienia. W efekcie, również 15-latek chcący sprawdzić swych sił w branży artystycznej lub kulturalnej, podlega formalnościom przewidzianym w art. 304[5] § 1 k.p., jeśli aktywność związana z angażem będzie wykraczać poza prace lekkie możliwe do wykonywania przez młodocianego bez dodatkowych zezwoleń.  

Artykuł "Zatrudnienie dziecka wymaga więcej zgód" autorstwa Pauliny Grotkowskiej ukazał się 6 września 2018 roku w dzienniku Rzeczpospolita.