Dorywcza praca 15-latka w ferie z ograniczeniami
Niepełnoletni, szczególnie przed ukończeniem 16. roku życia, nie może wykonywać każdej pracy sezonowej. Zabroniony jest im m.in. handel na zewnątrz przy temperaturze poniżej 14 st. C. Ograniczenia dotyczą ponadto czasu pracy.
We wrześniu 2018 r. obniżona została dolna granica wieku młodocianego z 16 do 15 lat. W rzeczywistości nie powodując większych zmian w dotychczasowych zasadach zatrudniania pracowników młodocianych. Z puntu widzenia pracodawców zmiana jest korzystna, gdyż umożliwia zatrudnienie większej grupy małoletnich, choćby na czas ferii zimowych. Niemniej każdy pracodawca musi pamiętać o obowiązujących zasadach i ograniczeniach w zatrudnieniu młodocianych, które pozwalają na zatrudnienie w celu przygotowania zawodowego lub do wykonywania prac lekkich.
Wiele wyłączeń
Wbrew powszechnej opinii, nie do każdej sezonowej lub dorywczej pracy można zatrudnić młodocianego. Z całą pewnością wykluczonych jest wiele prac z branży HORECA (sektor hotelarski i gastronomiczny), w rolnictwie czy nawet w sprzedaży.
Zakres prac wzbronionych młodocianym jest określony w rozporządzaniu Rady Ministrów z 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania (tekst jedn. DzU z 2016 r., poz.1509). Co do zasady prace, które nie są wskazane w katalogu z rozporządzenia, mogą być wykonywane przez młodocianych, z tym zastrzeżeniem, że bezwzględnie wzbronione jest zatrudnianie młodocianych do wykonywania jakichkolwiek prac w temperaturze powietrza niższej niż 14 st. Celsjusza.
Dopuszczalne / niedopuszczalne rodzaje prac dla 15-latków
| Rodzaj pracy | TAK / NIE |
| Pomocnik instruktora narciarskiego | TAK – jeśli jest to element działalności sportowej; temperatura wyjątkowo nie ma znaczenia |
| Obsługa wyciągu narciarskiego | NIE – jeśli jest to poniżej 14 stopni Celsjusza i jest to praca stwarzająca zagrożenie wypadkowe |
| Muzyk w góralskiej kapeli | TAK – jako element działalności artystycznej |
| Przy sprzedaży oscypków na targu „pod chmurką” | NIE – jeśli jest poniżej 14 stopni Celsjusza |
| Kelner w barze mlecznym (bez sprzedaży alkoholu) | NIE – mimo że jest to praca lekka TAK – po ukończeniu 16 lat |
| Osoba sprzątająca w klubie nocnym | NIE |
| Recepcjonista w pensjonacie wypoczynkowym | NIE – mimo że jest to praca lekka TAK – po ukończeniu 16 lat |
| Pokojowy w hotelu | NIE |
Niepewne przesunięcie granicy wieku
Obniżenie dolnej granicy wieku młodocianego spowodowało jednak pewne wątpliwości interpretacyjne związane z niedostosowaniem aktów wykonawczych do obniżonego wieku oraz brak nowelizacji art. 304[5] kodeksu pracy, z którego wprost wnika, że dziecko przed ukończeniem 16. roku życia może wykonywać prace lub inne zajęcia zarobkowe jedynie na rzecz podmiotów prowadzących działalność kulturalną, artystyczną, sportową i reklamową. Część doktryny uważa, że art. 304[5] k.p. ma zastosowanie jedynie do umów cywilnoprawnych, a nie do umów o pracę. Takie stanowisko może być jednak kwestionowane ze względu na redakcję przepisu, w którym obok "pracy" (wskazującej na zatrudnienie pracownicze) wymienia się także "inną działalność zarobkową" (wskazującej na inne niż pracownicze zatrudnienie). Podobne wątpliwości dotyczą szczególnych przepisów wskazujących na możliwość zatrudnienia młodocianych bez ukończenia odpowiedniego poziomu edukacji. Tym samym za wątpliwą uważa się możliwość wykonywania prac lekkich przez 15-latków bez odpowiednich dalszych zmian w przepisach, mimo że wydawać by się mogło, iż intencją ustawodawcy w 2009 r. było dopuszczenie takiej możliwości dla 15-latków na podstawie umowy o pracę.
Sport, kultura lub reklama
Uwzględniając brzmienie art. 304[5] k.p. uzasadnione jest przyjęcie interpretacji zakazującej 15-latkom prac, które nie mieszczą się w ramach działalności wskazanych wprost w przepisie, tj. działalności kulturalnej, artystycznej, sportowej i reklamowej. Oprócz brzmienia samego przepisu, taką interpretację wzmacnia ogólna zasada ochrony dobra dziecka.
Szczególny czas pracy
Gdy praca młodocianych jest dopuszczalna, pracodawca musi pamiętać o dodatkowych obostrzeniach związanych z ich zatrudnieniem. Wiele z nich dotyczy czasu pracy.
Ochrona zdrowia młodocianych obejmuje m.in. zakaz wykonywania przez nich pracy w porze nocnej oraz w godzinach nadliczbowych, bez względu na rodzaj zawartej umowy (tzn. umowy w celu przygotowania zawodowego oraz w związku z pracami lekkimi – art. 203 k.p.). Nawet zgoda pracownika młodocianego nie pozwala odstąpić od tych zakazów. Tygodniowe normy czasu pracy obowiązujące młodocianych zatrudnionych przy wykonywaniu prac lekkich mają bowiem charakter sztywny i nie mogą być modyfikowane.
Na czas pracy młodocianego ma wpływ nie tylko jego wiek, ale również forma zatrudnienia – czy jest to umowa w celu przygotowania zawodowego, czy w celu wykonywania lekkich prac.
W przypadku wykonywania pracy w celu przygotowania zawodowego, czas pracy młodocianego, który nie ukończył jeszcze 16 lat, nie może przekraczać 6 godzin na dobę. Natomiast po ukończeniu 16 lat może on pracować o 2 godziny dłużej dziennie (przy uwzględnieniu programu zajęć szkolnych).
Przy pracach lekkich tygodniowy wymiar czasu pracy w okresie odbywania zajęć szkolnych nie może przekraczać 12 godzin. Z tym zastrzeżeniem, że w dniu uczestniczenia w zajęciach szkolnych wymiar czasu pracy nie może być dłuższy niż 2 godziny. W okresie ferii szkolnych wymiar czasu pracy może być dłuższy, ale nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin w tygodniu. Pracodawca musi także pamiętać o odmiennych zasadach zapewnienia odpoczynku młodocianym. W ich przypadku, w dniach, w których dobowy wymiar czasu pracy młodocianego jest dłuższy niż 4,5 godziny, pracodawca musi wprowadzić przerwę w pracy wliczaną do czasu pracy, trwającą nieprzerwanie 30 minut.
Szczególne limity czasu pracy stosuje się względem pracownika młodocianego poniżej 16. roku życia, którego nie można zatrudnić na dłużej niż 6 godzin na dobę w okresie ferii, a w dniach nauki szkolnej – na maksimum 2 godziny.
Artykuł "Pracownicy młodociani: dorywcza praca 15-latka w ferie podlega ograniczeniom" autorstwa Pauli Koczary i Bartosza Wszeborowskiego ukazał się 6 lutego 2020 roku w dzienniku Rzeczpospolita
