Nowe wyjaśnienia Prezesa UOKiK w sprawie programu łagodzenia kar

 Opublikowane przez Prezesa UOKiK ("UOKiK") Wyjaśnienia w sprawie programu łagodzenia kar ("Wyjaśnienia") zawierają praktyczne wskazówki dotyczące wniosku o odstąpienie od wymierzenia lub obniżenie kary pieniężnej ("wniosek leniency"). Wyjaśnienia te zastępują dokument wydany przez UOKiK w 2009 r. i uwzględniają zmiany w programie łagodzenia kar, które weszły w życie w 2015 r. ("Nowelizacja").

Celem programu łagodzenia kar jest zwiększenie wykrywalności niedozwolonych porozumień, a przede wszystkim karteli, które są jednymi z najpoważniejszych ograniczeń konkurencji. Porozumienia te mogą bowiem prowadzić do wyeliminowania konkurencji na określonym rynku, podwyższenia cen i spadku jakości towarów lub usług. Wobec tego UOKiK uznaje wykrywanie i eliminowanie takich porozumień za priorytet, nawet kosztem zrezygnowania z nakładania kar.

W ramach programu łagodzenia kar przedsiębiorca, który jest lub był stroną porozumienia ograniczającego konkurencję, może złożyć wniosek leniency. Jednak na odstąpienie od kary może liczyć tylko ten, który jako pierwszy dostarczy UOKiK informacje lub dowody na istnienie porozumienia ograniczającego konkurencję. Pozostali wnioskodawcy mogą liczyć na obniżenie kary od 50 do 20 proc. (obniżka ta może zostać zwiększona na podstawie tzw. leniency plus lub jeśli UOKiK zastosował, na wniosek przedsiębiorcy, procedurę dobrowolnego poddania się karze, settlement) w zależności od kolejności zgłoszenia. Obniżenie to liczy się od hipotetycznej kary, którą nałożyłby UOKiK w określonym stanie faktycznym. Przy czym maksymalna kara, którą może nałożyć UOKiK to 10% obrotu osiągniętego przez przedsiębiorcę w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary.

Nowelizacja wprowadziła odpowiedzialność finansową osób fizycznych pełniących funkcje kierownicze za naruszenie przez przedsiębiorcę zakazu praktyk ograniczających konkurencję. Wobec tego osoby fizyczne mogą składać we własnym imieniu wnioski leniency, przy czym takie wnioski nie mogą dotyczyć zmowy przetargowej.

Obowiązuje jedna kolejka dla wniosków leniency składanych przez przedsiębiorców i przez osoby fizyczne.

Nowelizacja wprowadziła również tzw. leniency plus. Instytucja ta ma na celu zwiększenie liczby przedkładanych wniosków leniency, co powinno przełożyć się na wzrost wykrywalności praktyk ograniczających konkurencję oraz poprawę konkurencyjności poszczególnych rynków. Instytucja ta polega na przyznaniu dodatkowej obniżki kary dla przedsiębiorcy, który złożył wniosek leniency, jednakże nie udało mu się uzyskać odstąpienia od wymierzenia kary. Tym samym, przedsiębiorca, który złożył wniosek jako drugi lub kolejny, będzie mógł uzyskać dodatkowe obniżenie kary o 30 proc., jeśli przekaże UOKiK informacje i dowody o innej niedozwolonej praktyce, której również był uczestnikiem, a która nie była dotychczas znana UOKiK. W tej drugiej sprawie będzie miał status pierwszego wnioskodawcy i uniknie kary finansowej.

Ta "druga sprawa" nie może stanowić porozumienia ciągłego ze sprawą, której dotyczył pierwotny wniosek leniency.

Kiedy i jak można składać wniosek leniency?

Wniosek leniency może być złożony w stosunku do anty-konkurencyjnych porozumień zawieranych pomiędzy konkurentami, jak i nie-konkurentami, czyli przedsiębiorcami działającymi na różnych szczeblach obrotu, np. producent – dostawca. Przez takie porozumienia należy rozumieć porozumienia, których celem lub skutkiem jest wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie w inny sposób konkurencji na rynku.

Porozumienia objęte wnioskiem leniency mogą polegać na m.in. wspólnym ustalaniu cen, podziale rynku czy wymianie wrażliwych informacji handlowych.

Wniosek leniency do Komisji Europejskiej ("Komisja") może być przedłożony jedynie w sprawie porozumień pomiędzy konkurentami.

Wniosek leniency można złożyć przed wszczęciem postępowania wyjaśniającego lub antymonopolowego albo po wszczęciu jednego z tych postępowań. W praktyce, wniosek leniency składany jest spontanicznie, w czasie kontroli, po przeprowadzonej kontroli lub po otrzymaniu pisma z żądaniem udzielenia informacji. Należy jednak pamiętać, że późniejsze złożenie wniosku leniency znacząco zmniejsza szanse na całkowite odstąpienie od nałożenia kary.

Wniosek leniency powinien zawierać opis porozumienia wskazujący przedsiębiorców, którzy zawarli porozumienie, okoliczności zawarcia porozumienia, czas trwania porozumienia, sposób funkcjonowania porozumienia, a także rolę poszczególnych przedsiębiorców uczestniczących w porozumieniu. Należy również wskazać czy wniosek został złożony do organów ochrony konkurencji innych państw członkowskich lub Komisji.

Przedsiębiorca może złożyć wniosek leniency w formie skróconej, jeżeli w chwili składania wniosku nie posiada kompletu wymaganych informacji. Złożenie takiego wniosku gwarantuje przedsiębiorcy określone miejsce w kolejce, ale wyłącznie w razie uzupełnienia wniosku w terminie wyznaczonym przez UOKiK.

Jeżeli anty-konkurencyjne porozumienie dotyczy terytorium więcej niż trzech państw członkowskich przedsiębiorca może złożyć wniosek leniency do Komisji. Równocześnie, na wypadek gdyby Komisja nie podjęła postepowania w sprawie tego porozumienia, przedsiębiorca powinien złożyć wnioski leniency w formie uproszczonej do organów ochrony konkurencji państw członkowskich, których terytorium porozumienie dotyczy. Wnioski takie powinny być analogiczne do wniosku złożonego do Komisji (por. wyrok Trybunału z 20 stycznia 2016 r. w sprawie C-428/14, DHL Express i DHL Global Forwarding).

Wniosek leniency może zostać złożony w formie ustnej i taka forma jest rekomendowana ze względu na ryzyka dot. wyjawienia wniosku w postępowaniach obejmujących roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji.

Dowody załączane do wniosku leniency

Do wniosku leniency powinien być dołączony:

a) w przypadku pierwszego wnioskodawcy:

• dowód wystarczający do wszczęcia postępowania antymonopolowego lub informacje umożliwiające UOKiK uzyskanie takiego dowodu;
• jeżeli wniosek został złożony po wszczęciu postępowania antymonopolowego – dowód, który w istotny sposób przyczyni się do wydania decyzji stwierdzającej istnienie praktyki, lub informacja umożliwiająca UOKiK uzyskanie takiego dowodu.

b) w przypadku kolejnych wnioskodawców dowód mający istotne znaczenie dla sprawy.

Wnioskodawcy powinni mieć na uwadze, że UOKiK może dysponować już określonymi dowodami lub informacjami, w szczególności jeżeli UOKiK wystosował już do wnioskodawcy pismo z żądaniem przedstawienia określonych informacji. Stąd, dowody i informacje przedstawiane przez takiego wnioskodawcę powinny posiadać istotną wartość dodaną, tj. być nowe i nieznane wcześniej UOKiK. Niestety, fakt czy przekazane materiały posiadają istotną wartość dodaną będzie można ustalić dopiero w chwili uzyskania dostępu do materiałów przekazanych w ramach programu łagodzenia kar przez innych przedsiębiorców.

Niezależnie od tego, materiały przedstawione przez wnioskodawców powinny być dokładne, kompletne, użyteczne i powinny potwierdzać istnienie anty-konkurencyjnego porozumienia, odnosić się wprost do jego funkcjonowania i powstać w dacie istnienia praktyki. Dowody powstałe w czasie trwania praktyki (np. korespondencja elektroniczna, notatki, protokoły i prezentacje ze spotkań) uznaje się za posiadające więcej wartości dodanej niż te przygotowane specjalnie na potrzeby wniosku (np. zeznania pracowników wnioskodawcy), por. pkt 25 Wytycznych Komisji w sprawie zwalniania z kar i zmniejszania kar w sprawach kartelowych.

Po złożeniu wniosku leniency UOKiK potwierdza czas złożenia wniosku, informuje przedsiębiorcę o pracowniku Urzędu zajmującym się daną sprawą, a także informuje o kolejności złożonego wniosku (w drodze zawiadomienia o wstępnym spełnieniu warunków określonych w art. 113a-113c ustawy z 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów).

Decyzja o zwolnieniu z kary bądź obniżeniu jej wymiaru ma miejsce w decyzji kończącej postępowanie antymonopolowe.

Obowiązki wnioskodawcy

Warunkiem koniecznym do udziału w programie łagodzenia kar jest pełna współpraca z UOKiK, która obejmuje dostarczanie wszelkich dowodów lub informacji dotyczących porozumienia, nieniszczenie, niefałszowanie, niezatajanie dowodów lub informacji związanych z porozumieniem wniosku (por. wyrok Trybunału z 28 czerwca 2005 r. w sprawie C-189/02 P, Dansk Rørinidistri i in. przeciwko Komisji).

W szczególności, wnioskodawca jest zobowiązany nie ujawniać bez zgody UOKiK zamiaru i faktu złożenia wniosku leniency, ani wobec podmiotów trzecich, ani wobec podmiotów z tej samej grupy kapitałowej. Naruszenie tego zakazu może spowodować nieprzyznanie takiemu przedsiębiorcy statusu wnioskodawcy leniency (por. wyrok Trybunału z 12 czerwca 2014 r. w sprawie C-578/11 P, Deltafina SpA przeciwko Komisji).

Dodatkowo, wnioskodawca jest obowiązany zaprzestać uczestnictwa w porozumieniu, najpóźniej po złożeniu wniosku. Należy jednak pamiętać, że termin zaprzestania udziału w porozumieniu może być przedmiotem konsultacji pomiędzy wnioskodawcą a UOKiK. Takie konsultacje mogą być konieczne gdy zaprzestanie udziału w porozumieniu prowadziłoby do ujawnienia faktu złożenia wniosku.

Jawność materiałów złożonych w ramach programu łagodzenia kar

Materiały przekazane w ramach programu łagodzenia kar oraz fakt złożenia wniosku leniency podlegają ochronie na podstawie ustawy z 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów. Jednak przed wydaniem decyzji lub jeżeli wnioskodawca wyrazi zgodę wcześniej, materiały przekazane w ramach programu łagodzenia kar są ujawniane innym uczestnikom postępowania antymonopolowego.

Ponadto, zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy z 21 kwietnia 2017 r. o roszczeniach o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji, oświadczenia w ramach programu łagodzenia kar nie podlegają wyjawieniu w drodze wniosku o wyjawienie. Zakaz ten ma charakter bezwzględny i nieograniczony w czasie, a sposób jego wykonania został szczegółowo opisany w wyroku Trybunału z 14 marca 2017 r. w sprawie C-162/15 P, Evonik Degussa GmbH przeciwko Komisji.

Jeżeli jednak tylko część dokumentu stanowi oświadczenie w ramach programu łagodzenia kar, to dokument ten podlega wyjawieniu w pozostałej części, na zasadach przewidzianych w ustawie o roszczeniach o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji.