Czy obecne ograniczenia w obrocie gospodarczym związane z pandemią Covid-19 wpłyną na upowszechnienie elektronicznych form zawierania umów w bankowości?

Takimi narzędziami są wszelkie formy komunikacji elektronicznej, w tym dokonywanie czynności prawnych i składanie oświadczeń woli za pomocą elektronicznych środków porozumiewania się na odległość. W ostatnich tygodniach popularność zyskuje zatem elektroniczna forma dokumentów oraz użycie podpisu elektronicznego w obrocie gospodarczym.

Również banki, które do tej pory korzystały z elektronicznych form zawierania umów w ograniczonym zakresie, w dobie kryzysu coraz częściej korzystają z tej możliwości, jako wygodnej, a obecnie często także jedynej dostępnej, formy zawierania umów i dokonywania pozostałych czynności bankowych.

Zachęcamy, by stawiać na rozwiązania, które ułatwiają elektroniczny obrót dokumentami oraz dokonywanie czynności prawnych w praktyce bankowej za pomocą elektronicznych środków porozumiewania się na odległość zarówno w relacjach z konsumentami, jak i w skomplikowanych transakcjach finansowań. Poniżej przedstawiamy krótką analizę obowiązujących regulacji, która z jednej strony przypomni różnice pomiędzy poszczególnymi formami czynności prawnych, a z drugiej pozwoli dobrać właściwą formę do kreowania konkretnego stosunku prawnego.

Podstawy normatywne dokonywania czynności prawnych w formie i postaci elektronicznej

Podstawowe przepisy regulujące sposób dokonywania w obrocie gospodarczym czynności prawnych w formie dokumentowej i elektronicznej znajdują się w Kodeksie cywilnym¹. To ta ustawa zakreśla ramy dokonywania czynności prawnych w formie dokumentowej oraz określa jak składać oświadczenia woli, by czynność prawną można uznać za dokonaną w formie elektronicznej. Również w Kodeksie cywilnym znajduje się odniesienie do kwalifikowanego podpisu elektronicznego jako jednego z koniecznych elementów, by czynność prawną uznać za dokonaną w formie elektronicznej.

Pozostałe przepisy kształtujące elektroniczny obrót dokumentów z udziałem banków znajdziemy w Prawie bankowym², które dodatkowo reguluje możliwość składania oświadczeń woli w związku z dokonywaniem czynności bankowych, które mogą być składane w postaci elektronicznej. Treść tych przepisów bardzo liberalnie kształtuje kwestię korzystania z elektronicznych dokumentów w obrocie bankowym - zakłada, że dla dokonania czynności bankowej wystarczająca jest postać elektroniczna oświadczenia woli, bez konieczności opatrzenia go kwalifikowanym podpisem elektronicznym.

Dla skuteczności czynności bankowej nie jest wymagana elektroniczna forma czynności prawnej przewidziana w Kodeksie cywilnym. Nie oznacza to oczywiście, że banki nie mogą korzystać z możliwości użycia kwalifikowanego podpisu elektronicznego. Dzięki liberalnemu podejściu ustawodawcy do kwestii formy czynności bankowych, które to podejście znajduje odzwierciedlenie w przepisach Prawa bankowego możliwe jest dokonywanie szeregu czynności bankowych za pośrednictwem elektronicznych środków porozumiewania się na odległość, w tym także czynności bankowych przewidzianych w ustawach szczególnych, np. w ustawie o kredycie konsumenckim³.

Dla właściwego korzystania z dobrodziejstwa jakim jest dokonywanie czynności prawnych za pośrednictwem Internetu niezbędne jest właściwe rozróżnianie form ich dokonania. Poniższe podsumowanie wskazuje na najważniejsze aspekty umożliwiające właściwy dobór formy czynności prawnej z uwagi na jej skutki prawne.

Różnice pomiędzy formą dokumentową, elektroniczną i bankową formą elektroniczną dokonywania czynności prawnych

Co do zasady w elektronicznym obrocie dokumentami możemy wyróżnić dwie formy dokonywania czynności prawnych:

1. formę dokumentową – jest to forma o najniższym poziomie sformalizowania. Dla jej zachowania wystarczające jest złożenie oświadczenia woli w postaci dokumentu w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej oświadczenie. W praktyce oświadczenie woli dla czynności prawnej w formie dokumentowej może przybrać postać elektroniczną w dowolnym kształcie – pliku pdf, obrazu, bądź grafiki; oraz
   
   
2. formę elektroniczną – o ile dla formy dokumentowej ustawodawca nie przewidział żadnych specjalnych obostrzeń, o tyle forma elektroniczna czynności prawnej wymaga oprócz dokumentu w postaci elektronicznej także opatrzenia go kwalifikowanym podpisem elektronicznym. Kwalifikowane podpisy elektroniczne można uzyskać od kwalifikowanego dostawcy takich usług w dowolnym kraju członkowskim Unii Europejskiej. Czynność prawna w formie elektronicznej ma tę samą doniosłość prawną co czynność prawna dokonana w formie pisemnej.

W świetle powyższych form znanych prawu cywilnemu rozwiązanie przewidziane w art. 7 ust. 1-3 Prawa bankowego, to swego rodzaju pośrednia forma, zarezerwowana jedynie dla czynności bankowych, o skutku takim samym jak forma elektroniczna – uznaje się, że czynność bankowa dokonana poprzez złożenie oświadczenia woli w postaci elektronicznej, spełnia wymagania formy pisemnej także wtedy, gdy forma została zastrzeżona pod rygorem nieważności.

Bankowa forma elektroniczna sprowadza się więc do możliwości składania oświadczeń woli w związku z dokonywaną czynnością bankową w postaci elektronicznej, bez konieczności używania kwalifikowanego podpisu elektronicznego. Skutki prawne przewidziane dla bankowej formy elektronicznej są takie same jak te przewidziane dla formy pisemnej.

Ten wyjątek przewidziany przez Prawo bankowe zdecydowanie ułatwia obrót bankowy, przy jednoczesnym zapewnieniu wymogów bezpieczeństwa, by składający oświadczenie woli w postaci elektronicznej dokonując czynności bankowej w bankowej formie elektronicznej był odpowiednio chroniony. Służą temu regulacje wykonawcze wydawane w związku z brzmieniem art. 7 ust. 2 Prawa bankowego, określające wymogi należytego tworzenia, utrwalania, przekazywania, zabezpieczenia i przechowywania dokumentów elektronicznych.

Dotychczasowa praktyka bankowa

Wiele banków wprowadziło już możliwość dokonywania czynności bankowych za pomocą elektronicznych środków porozumiewania się na odległość, zwłaszcza w stosunkach prawnych z konsumentami. Standardem stało się zawieranie w bankowej formie elektronicznej umów rachunku bankowego, a także zawieranie umów o kredyt konsumencki. Obecnie nie jest już kontrowersyjna teza, że przepisy ustaw szczególnych, w tym ustawy o kredycie konsumenckim, zakładające wymóg zachowania formy pisemnej do dokonania czynności bankowej, dopuszczają także stosowanie bankowej formy elektronicznej dla dokonania tych czynności. W związku z tym, zarówno umowa rachunku bankowego, jak i umowa o kredyt konsumencki mogą zostać zawarte poprzez złożenie oświadczenia woli w postaci elektronicznej, z zachowaniem wszystkich reguł bezpieczeństwa przewidzianych w danym banku dla bankowej formy elektronicznej.

Z uwagi na brzmienie art. 7 ust 2 Prawa bankowego banki z powodzeniem stosują wypracowane procedury compliance do weryfikacji podpisów konsumentów, z którymi zawierają umowy za pomocą bankowej formy elektronicznej. Skomplikowane procedury weryfikacji tożsamości klientów, które sprawdzają się przy czynnościach bankowych dokonywanych z udziałem konsumentów mogą się jednak okazać nazbyt wymagające dla transakcji finansowań, w których nierzadko występuje wiele stron umowy, a każda może mieć reprezentację wieloosobową. W takich transakcjach wygodniejszą formą dokonywania czynności bankowych będzie forma elektroniczna przy użyciu kwalifikowanego podpisu elektronicznego.

Zauważamy, że więcej podmiotów decyduje się na wprowadzenie w swoich procedurach możliwość zawierania umów z kontrahentami w formie elektronicznej, a więc przewiduje korzystanie z kwalifikowanego podpisu elektronicznego. O ile bowiem dla czynności bankowych, kwalifikowany podpis elektroniczny chociaż pomocny, nie musi być niezbędny, to już przy zawieraniu umów przez Internet z innymi podmiotami, przedsiębiorca powinien korzystać z kwalifikowanego podpisu elektronicznego. Tylko jego użycie gwarantuje, że taka czynność prawna będzie dokonana w formie elektronicznej, co będzie równoznaczne w skutkach z zachowaniem formy pisemnej.

Łatwość stosowania kwalifikowanego podpisu elektronicznego sprawia, że forma elektroniczna czynności prawnych stosowana jest coraz chętniej przez banki przy czynnościach prawnych w skomplikowanych transakcjach finansowań, w których występuje mnogość podmiotów oraz reprezentacja wieloosobowa w spółkach. Należy się spodziewać, że bankowa forma elektroniczna stosowana zaś będzie nadal raczej w czynnościach bankowych dokonywanych z udziałem konsumentów.

Uzyskanie kwalifikowanego podpisu elektronicznego obecnie nie przysparza trudności i może się odbywać w warunkach domowych i bez konieczności spotykania się z osobami trzecimi

Sytuacja wywołana pandemią COVID-19 zachęca do jeszcze szerszego stosowania bankowej formy elektronicznej przy dokonywaniu czynności bankowych z udziałem konsumentów. Aktualne regulacje wspierają także upowszechnienie korzystania z kwalifikowanego podpisu elektronicznego w skomplikowanych transakcjach finansowań, także tych, w których dotychczas nie korzystano z takiej możliwości.

Jeśli chcielibyście wiedzieć więcej o tym lub innych tematach związanych z COVID-19 oraz wpływie obecnej sytuacji na sektor bankowy i podmioty korzystające z usług bankowych, skontaktujcie się z nami pod adresem: [email protected]

¹ Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1145 ze zm.)
² Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 2357 ze zm.) 
³ Ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1083 ze zm.)