Alert prawny: SARS-COV-2 (COVID-19) a uprawnienia państwa wobec obywatela

Skutkiem ubocznym wprowadzanych zmian, chroniących interes publiczny i bezpieczeństwo państwa, jest istotne ograniczenie praw i wolności poszczególnych jednostek. Jednym z podstawowych i najbardziej powszechnych jest uprawnienie do skierowana obywatela na przymusową kwarantannę.

Czym jest kwarantanna?

Zgodnie z art. 2 pkt 12 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2019 r. poz. 1239), kwarantanna to odosobnienie osoby zdrowej, która była narażona na zakażenie, w celu zapobieżenia szerzeniu się chorób szczególnie niebezpiecznych i wysoce zakaźnych.

Kwarantanna może trwać nie dłużej niż 21 dni, przy czym podkreślić należy, że można ją stosować więcej niż raz, do czasu stwierdzenia braku zagrożenia dla zdrowia lub życia ludzkiego.

Decyzję o skierowaniu osoby na kwarantannę podejmuje państwowy powiatowy inspektor sanitarny („PPIS”) w ramach postępowania administracyjnego. Dla zapewnienia większej efektywności, ex lege decyzjom nadawany jest rygor natychmiastowej wykonalności.

Wątpliwości budzi jednak przewidziana przez ustawodawcę procedura administracyjna. Powstaje bowiem pytanie, czy zapewnia ona obywatelowi w sposób efektywny prawo do sądu i bezzwłocznego rozpatrzenia jego sprawy? Sprawy, której konsekwencją jest pozbawienie lub znaczące ograniczenie wolności.

Co prawda, od decyzji PPIS przysługuje odwołanie w terminie 14 dni do organu II instancji - państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego („PWIS”). Dopiero w konsekwencji decyzji tego organu, materializuje się uprawnienie do wniesienia skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego. Z uwagi jednak na charakter i czas trwania tych postępowań, taka kontrola może okazać się nieadekwatna do środków stosowanych wobec obywatela w ramach kompetencji władczych państwa. Przewidziana wyżej procedura, nie zapewnia w sposób odpowiedni obywatelowi prawa do poddania decyzji bezzwłocznej kontroli sądu (tak jak ma to miejsce w przypadku kontroli sądowej postanowień dotyczących tymczasowego aresztowania, czy też czynności zatrzymania w procedurze karnej).

Kwarantanna a nieobecność w pracy

Pamiętać należy, że w oparciu o decyzję PPIS o skierowaniu na kwarantannę, pracodawca ma obowiązek uznać w takim przypadku nieobecność pracownika za usprawiedliwioną (§ 3 pkt 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. – Dz. U. z 2015 r. poz. 1632). Ponadto, w okresie nieobecności w pracy pracownikowi przysługiwać będzie zasiłek chorobowy zgodnie z art. 6 ust 2 pkt 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2019 r. poz. 645).

Jakie są sankcje za niezastosowanie się do kwarantanny?

Wobec osoby niestosującej się do decyzji PPIS nakładającej obowiązek kwarantanny (lub innych obowiązków takich jak m.in. hospitalizacja), można zastosować środki przymusu bezpośredniego. Przy czym środkiem przymusu bezpośredniego zgodnie z omawianą ustawą jest:

• przytrzymywanie (doraźne, krótkotrwałe unieruchomienie osoby z użyciem siły fizycznej)
• unieruchomienie (dłużej trwające obezwładnienie z użyciem pasów, uchwytów, prześcieradeł lub kaftana bezpieczeństwa – nie dłużej niż 24 godziny łącznie)
• przymusowe podanie leków (doraźne lub przewidziane w planie postępowania leczniczego wprowadzenie leku do organizmu – bez jej zgody)

Środki przymusu mogą być zastosowane przez osoby wykonujące zawody medyczne, jak przez funkcjonariuszy Policji, Straży Granicznej lub Żandarmerii Wojskowej (w każdym przypadku zastosowania środka odnotowuje się to w dokumentacji medycznej).

Jeżeli chodzi zaś o sankcje związane z niestosowaniem się do decyzji nakładającej obowiązek poddania się kwarantannie (hospitalizacji / izolacji), to rozważyć należy odpowiedzialność za wykroczenie, jak również odpowiedzialność karną za przestępstwo.

Zgodnie bowiem z art. 116 § 1 Kodeksu wykroczeń – Kto, wiedząc o tym, że:

1. jest chory na gruźlicę, chorobę weneryczną lub inną chorobę zakaźną albo podejrzany o tę chorobę,
2. styka się z chorym na chorobę określoną w punkcie 1 lub z podejrzanym o to, że jest chory na gruźlicę lub inną chorobę zakaźną,
3. jest nosicielem zarazków choroby określonej w punkcie 1 lub podejrzanym o nosicielstwo,

nie przestrzega nakazów lub zakazów zawartych w przepisach o zapobieganiu tym chorobom lub o ich zwalczaniu albo nie przestrzega wskazań lub zarządzeń leczniczych wydanych na podstawie tych przepisów przez organy służby zdrowia, podlega karze grzywny albo karze nagany.

W przypadku wykroczenia maksymalna wysokość grzywny wynosi – 5000,00 zł (pięć tysięcy złotych).

Co prawda, rząd planuje wprowadzić podwyższenie sankcji za nieprzestrzeganie zasad kwarantanny do kary pieniężnej w wysokości 30.000,00 zł, która ma być nakładana w ramach postępowania administracyjnego. Niemniej jednak, na dzień sporządzania niniejszego alertu, nieopublikowane zostały żadne projekty zmian legislacyjnych w tym zakresie.

Odpowiedzialność karna

Surowszej odpowiedzialności karnej (a nie wykroczeniowej), będzie zaś podlegać osoba, która wiedząc, że jest dotknięta chorobą zakaźną, narazi bezpośrednio inną osobę na zarażenie taką chorobą (art. 161 § 2 k.k.). W przypadku popełnienia przestępstwa sprawca będzie podlegał karze grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do roku.

Istotnym jest również, że przestępstwo z art. 161 § 2 k.k. jest ścigane na wniosek pokrzywdzonego. Wydaje się więc, że prokuratura, czy też policja z urzędu nie będzie wszczynać postępowań dotyczących tego typu przestępstw, a dopiero wtedy gdy osoba bezpośrednio narażona na zarażenie wyrazi wolę ścigania sprawcy przestępstwa.

Odpowiedzialności karnej będzie podlegał także ten, kto sprowadza niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia wielu osób albo mienia w wielkich rozmiarach, powodując zagrożenie epidemiologiczne lub szerzenie się choroby zakaźnej (art. 165 § 1 pkt 1 k.k.). W tym przypadku sprawca będzie podlegał karze od 6 miesięcy do 8 lat pozbawienia wolności.

Zatem w okresie panowania epidemii, na szczególnie wysokie ryzyko odpowiedzialności karnej będą narażone osoby, które mimo istniejących zakazów prowadzenia określonej działalności (np. prowadzenie galerii handlowej, kawiarni, siłowni) będą ją prowadziły, sprowadzając tym samym niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia wielu osób.

Stan epidemii, czyli #zostańwdomu

Pamiętać również należy, że rozporządzeniem z dnia 24 marca 2020 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczpospolitej Polskiej stanu epidemii (Dz. U. z 2020 r., poz. 522) , Minister Zdrowia istotnie ograniczył możliwość przemieszczania się osób na obszarze całego kraju w okresie od 25 marca 2020 r. do 11 kwietnia 2020 r.

Zgodnie z tym rozporządzeniem, na karę grzywny do 5.000,00 zł, narażony będzie każdy, kto opuści miejsce zamieszkania w innym celu, niż te, które zostały wskazane w § 3a rozporządzenia, tj.:

• wykonywania czynności zawodowych lub zadań́ służbowych, oraz zakupu towarów i usług z tym związanych
• zaspokajania niezbędnych potrzeb związanych z bieżącymi sprawami życia codziennego (przyp. aut. spacer z psem, codzienna aktywność fizyczna), w tym uzyskania opieki zdrowotnej lub psychologicznej, oraz zakupu towarów i usług z tym związanych
• wykonywania ochotniczo i bez wynagrodzenia świadczeń na rzecz przeciwdziałania skutkom COVID-19, w tym w ramach wolontariatu
• sprawowania lub uczestniczenia w sprawowaniu kultu religijnego, w tym czynności lub obrzędów religijnych.

W odpowiedzi na sytuację epidemiologiczną panującą w kraju, w najbliższym czasie, spodziewać się można jedynie zaostrzania obowiązków nakładanych sukcesywnie na obywateli.

W przypadku jakichkolwiek pytań dotyczących sytuacji prawnej związanej z epidemią COVID-19, prawnicy Bird & Bird pozostają do Państwa dyspozycji.