Ustawa o jawności życia publicznego - nowe obowiązki dla polskich przedsiębiorców

Zakończyły się konsultacje publiczne projektu ustawy o jawności życia publicznego opracowanego przez koordynatora służb specjalnych - Mariusza Kamińskiego i wiceministra Macieja Wąsika.

Nowe obowiązki antykorupcyjne

Na mocy nowej ustawy, której wejście w życie przewiduje się na 1 marca 2018 r. na duże i średnie przedsiębiorstwa Prezes UOKiK będzie mógł nałożyć kary od 10.000 do 10.000.000 zł za nieprzestrzeganie przepisów antykorupcyjnych. Aby uniknąć tak surowych sankcji przedsiębiorstwa będą zobowiązane wprowadzić lub udoskonalić procedury antykorupcyjne, w tym, w szczególności:

• opracować kodeks etyczny jednostki, jako deklarację odrzucającą korupcję, podpisaną przez każdego pracownika, współpracownika,
• zapoznać osoby zatrudniane z zasadami odpowiedzialności karnej za przestępstwa o charakterze korupcyjnym,
• zidentyfikować stanowiska w sposób szczególny zagrożone korupcją, opracować analizę zagrożeń korupcyjnych charakterystycznych dla jednostki,
• określić wewnętrzne procedury i wytyczne dotyczące otrzymywanych prezentów i innych korzyści przez pracowników,
  nie podejmować decyzji w oparciu o działania korupcyjne,
• opracować procedury informowania właściwego kierownika jednostki o propozycjach korupcyjnych, a także sytuacjach rodzących podwyższone ryzyko korupcyjne,
• opracować wewnętrzne procedury postępowania w sprawie zgłoszenia nieprawidłowości.

Przedsiębiorca, który nie będzie stosować wewnętrznych procedur antykorupcyjnych lub stosowane przez niego procedury okażą się pozorne bądź nieskuteczne i osobie działającej w imieniu lub na rzecz przedsiębiorcy przedstawi się zarzuty popełnienia przestępstwa o charakterze korupcyjnym, będzie podlegać karze pieniężnej w wysokości od 10.000 do 10.000.000 zł, którą wymierzać będzie w ramach decyzji administracyjnej – Prezes UOKiK.

W przypadku postawienia przez prokuratora zarzutów korupcyjnych osobie działającej w imieniu lub na rzecz przedsiębiorcy, Szef CBA wszczynać będzie kontrolę w zakresie stosowania procedur antykorupcyjnych. Jeżeli przedmiotowa kontrola wykaże, że przedsiębiorca nie stosował wewnętrznych procedur antykorupcyjnych lub stosowane procedury były pozorne, szef CBA sporządzać będzie wniosek do ukaranie do Prezesa UOKiK.

W przypadku nałożenia przez Prezesa UOKiK kary (do 10.000.000 zł), przedsiębiorca przez okres 5 lat od daty uprawomocnienia się orzeczenia o wymierzeniu takiej kary, nie będzie mógł ubiegać się o uzyskanie zamówienia publicznego.

Ochrona sygnalistów

Proponowany akt ma również na celu ochronę osób zgłaszających przypadki naruszeń, tzw. sygnalistów, tj. osób fizycznych lub przedsiębiorców, którzy w dobrej wierze zgłoszą organom ścigania nieprawidłowości w miejscu pracy, w tym przede wszystkim naruszenia o charakterze korupcyjnym.

Informacje, które sygnalista będzie mógł zgłosić organom ścigania będą musiałby być wiarygodne i bezpośrednio dotyczyć podejrzenia popełnienia enumeratywnie wyliczonych w ustawie przestępstw.

Ponadto sygnalista będzie musiał wykazać, że z danym przedsiębiorcą, którego nieprawidłowości dotyczą, łączy go jakiś stosunek umowny.

Według projektu ustawy ochrona osób zgłaszających przypadki naruszenia przyznawana byłaby przez prokuratora (prokurator będzie nadawał takiej osobie status sygnalisty), a ochrona składać się będzie między innymi:

• z zapewnienia ciągłości stosunku pracy - pracodawca nie będzie mógł wypowiedzieć umowy o pracę ani zmienić jej warunków bez zgody prokuratora,
• z obowiązku zapłaty dwuletniej odprawy, która została podpisana przez pracodawcę w przypadku rozwiązania umowy o pracę bez zgody prokuratora,
• w przypadku rozwiązania umowy innej niż umowa o pracę, pracodawca będzie zobowiązany do wypłaty odszkodowania w kwocie całkowitej płatności należnej temu informatorowi na podstawie zawartej umowy,
• ze zwrotu kosztów ochrony prawnej poniesionych przez sygnalistę w związku z powiadomieniem o przestępstwie.

Ponadto zwrócić należy uwagę na projektowany w projekcie ustawy zapis, zgodnie z którym proponuje się trzyletni zakaz zatrudnienia w spółce osoby pełniącej funkcję publiczną, która przy wykonywaniu swoich obowiązków podejmowała ważne decyzje z punktu widzenia spółki, np. gdy brała udział w przetargu, w którym spółka również uczestniczyła.

Zgodnie z zapisami dyrektywy ws. Ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa, anonimowe zgłoszenia sygnalistów w zakresie potencjalnych naruszeń w organizacji wyłączają w stosunku do sygnalistów odpowiedzialność za naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa.

Osoby, które wbrew zakazowi, o którym mowa powyżej, zostaną zatrudnione przez przedsiębiorcę, co do których podjęły decyzje pełniąc funkcję publiczną, będą podlegać karze grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2. Sąd będzie ponadto obligatoryjnie orzekał nawiązkę na rzecz Skarbu Państwa w wysokości sumy wynagrodzenia wypłaconego takiej osobie.

Przedsiębiorca, który zatrudni osoby wbrew zakazowi określonemu powyżej, będzie podlegał karze pieniężnej w wysokości od 10.000 do 500.000 zł.

Program compliance gwarantem minimalizacji ryzyka odpowiedzialności

Mając na uwadze wyżej opisane zmiany, nie może również zniknąć z pola widzenia fakt, że Ministerstwo Sprawiedliwości prowadzi pracę nad projektem ustawy o zmianie ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary. Ustawa ta będzie uprawniała organy ścigania, w znacznie szerszym zakresie niż dotychczas do prowadzenia postępowań karnych w stosunku do organizacji niezależnie od uprzedniego skazania osoby działającej w imieniu podmiotu zbiorowego.

Z informacji przekazanych przez Podsekretarza Stanu Ministerstwa Sprawiedliwości wynika, że przewidywana wysokość kar nakładanych na organizacje sięgać będzie nawet do 30.000 000 zł. Podmiot zbiorowy będzie mógł jednak uniknąć odpowiedzialności, jeśli wszystkie organy i uprawnione osoby w spółce będą zachowywać należytą staranność w zakresie organizacji czy nadzoru.

Wobec zatem szeregu zbliżających się zmian związanych z Ogólnym Rozporządzeniem o Ochronie Danych Osobowych ("RODO"), Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/849 z dnia 20 maja 2015 r. w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu ("AMLD IV"), projektem ustawy o jawności życia publicznego, czy projektem ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, nie ulega wątpliwości, że kluczowe będzie wdrożenie lub udoskonalenie procedur compliance, czyli procedur pozwalających na prowadzenie firmy nie tylko zgodnie z prawem, lecz także z normami etycznymi, zasadami zarządzania ryzykiem i innymi standardami wewnętrznymi.

ISO 37001

Warto pamiętać, że od 2016 r. istnieje międzynarodowa norma ISO 37001. Norma ta precyzyjnie określa wymagania dotyczące zarządzania działaniami antykorupcyjnymi w organizacji. Organizacje spełniające wymagania określone w normie mogą ubiegać się o certyfikację, a tym samym zwiększyć wiarygodność swojego systemu antykorupcyjnego, co z kolei wpływać będzie na minimalizację ryzyka odpowiedzialności organizacji za nieprawidłowości o charakterze korupcyjnym.

Jeżeli chcieliby Państwo uzyskać bardziej szczegółowe informacje dotyczące przedstawionej tematyki, jak również przedyskutować działania, jakie można podjąć celem ograniczenia ryzyka poniesienia odpowiedzialności organizacji w przyszłości, uprzejmie prosimy o kontakt.